ویژگی های کالای فرهنگی از دید اقتصاددانان

مطلع الفجر-کالاهای فرهنگی که اغلب بعنوان «دارایی» در نظر گرفته می شوند ممکن است هم مادی و هم نمادین (هم محسوس و هم نامحسوس) باشند. و چیزی که در یک مقطع و دوره ارزش بالایی دارد ممکن است در دوره ای دیگر ارزش پائین کسب کند یا حتی از رده خارج تلقی شود. سرویسفرهنگی  مالکیت کالاهای فرهنگی هرگز به شکل برابر در میان گروه های اجتماعی توزیع نشده است. در طول تاریخ حاکمان  برتری خود را تبلیغ می کردند و خود را از بقیه جامعه و حتی حاکمان کوچک تر متمایز می ساختند.با پیدایش دوران مدرن (پایان قرن هجدهم) بود که عده ای در حال رشد تا حدودی سهمی از کالاهایی در اختیار گرفتند که در گذشته منحصر به گروههای محدودتری بود. بنابراین افراد کمی دسترسی اندکی به کتاب، نقاشی، ورزش، تئاتر، لباس، غذا، موسیقی و ... داشتند.(محمد مهدی مظاهری وهمکار،1387 ).حال اگر بخواهیم به ویژگیهای مهم کالاهای فرهنگی اشاره کنیم موارد زیر مطرح خواهد شد: الف)توليدات صنايع فرهنگي، رسانه اي و هنري بازتاب انديشه ها، باورها، و شرايط خاص فرهنگي توليد كننده و مصرف كننده است و هدف از انتشار و اشاعه اين محصول به نوعي انتقال پيام در راستاي تقويت هويت فرهنگي يا تخريب آن مي باشد. ب)محصول تجاري يا بازرگاني را بايد تابع سليقه و نياز مشتري دانست كه اگر اين كالاي تجاري متقاضي نداشته باشد، توليد نمي شود و يا خط توليد آن متوقف مي شود. اما در توليد محصولات صنايع فرهنگي، اين سرمايه دار يا توليد كننده است كه داراي سليقه و نياز است و فرايند عرضه و تقاضا بالعكس حوزه اقتصاد مي باشد، و مشخصات كالا از سوي توليد كننده، تعيين مي شود. ج)ويژگى سيال بودن و تغيير مداوم فرهنگ بويژه در دهه هاى اخير برجسته شده است. امروزه انواع کالاهای فرهنگی با کارکردهای پیچیده و متفاوت در دسترس همگان قرار گرفتهاست که آخرین نمونه های آن، شبکه های کامپیوتری و اینترنت اند. یکی دیگر از ویژگی های فرهنگ جدید آسانی دسترسی به کالاهای فرهنگی است که معضلات فراوانی را در پی داشته است. د) افزايش قدرت انتخاب مصرف كنندگان كالاهاى فرهنگى موضوعی دیگر است. به علت فراوانى و تنوع كالاها و به دليل در دسترس بودن آنها مصرف كننده به راحتى مى تواند كالاى فرهنگى مورد نظر خود را انتخاب كند(رشیدپور،1388). به عقیدة بوردیو در هر میدانی میان بازیگران یا گروههای اجتماعی چهار نوع سرمایه ردوبدل می‌شوند که عبارتند از: 1) سرمایه اقتصادی: یعنی ثروت و پولی که هر بازیگر «کنشگر» اجتماعی در دست دارد و شامل درآمدها و بقیة انواع منابع مالی است که در قالب مالکیت جلوة نهادی پیدا می‌کند. 2) سرمایه اجتماعی: یعنی شبکه‌ای از روابط فردی و گروهی که هر فردی در اختیار دارد و آن شامل همة منابع واقعی و بالقوه‌ای است که می‌تواند در اثر عضویت در شبکه اجتماعی کنشگران یا سازمانها به دست آید. 3) سرمایه فرهنگی: یعنی قدرت شناخت و قابلیت استفاده از کالاهای فرهنگی در هر فرد و آن در برگیرندة تمایلات پایدار فرد است که در خلال اجتماعی شدن در فرد انباشته می‌شوند. 4) سرمایه نمادین: یعنی مجموعه ابزارهای نمادین، پرستیژ، حیثیت، احترام و قابلیت ‌های فردی در رفتارها (کلام و کالبد) که فرد در اختیار دارد. سرمایة نمادین جزئی از سرمایة فرهنگی است و به معنای توانایی مشروعیت دادن، تعریف کردن و ارزش گذاردن است (فکوهی، 1381). بنابراین سرمایه فرهنگی را می‌توان توانایی تصرف و استفاده از کالاهای فرهنگی و نیز توانایی‌های ادبی ـ گفتاری تعریف کرد. البته اقتصاددانان معاصر شكل گسترده سرمايه را اینگونه تشخيص مى دهند: -        سرمايه فيزيكى(مادى) -        سرمايه انسانی. -        سرمايه طبيعى. -        سرمايه فرهنگى: يك دارايى كه مجسم كننده يا تأمين كننده ارزش فرهنگى علاوه بر هر گونه ارزش اقتصادى ممكن . سرمايه فرهنگى به دو صورت وجود دارد: «ملموس» مثل بناها، محل ها، مناطق، آثار هنرى مثل نقاشى، مجسمه و مصنوعات. بنابراين سرمايه فرهنگى شامل ميراث فرهنگى است ولى محدود به آن نيست. «ناملموس»سرمايه معنوى به شكل ايده ها، اعمال، عقايد و ارزش هايى كه در يك گروه مشترك استو د سته بندى سرمايه فرهنگى به این نوع موجب مى شود قائل به وجود «سرمايه فرهنگى مادى» و «سرمايه فرهنگى غيرمادى» شويم. (خزائی، 1388). همانطور که ملاحظه می‌شود کالاها و خدمات فرهنگی هم دارای ارزش اقتصادی هستند و هم دارای ارزش فرهنگی. در اینجا به بحث در خصوص ارزش فرهنگی این کالا و خدمات می‌پردازیم. هر چند که ارزش فرهنگی چند بعدی، ناپایدار، مجادله آمیز، فاقد یک واحد محاسبه ی مشترک می‌باشد و ممکن است شامل عناصری باشد که نمی توانند به سادگی مطابق با هر نوع مقیاس کیفی یا کمی بیان شوند. اما به نظر می‌رسد ویژگی‌هایی از کالاها و خدمات فرهنگی که ارزش فرهنگی آنها را شکل می‌دهند به شرح زیر می‌باشند: الف) ارزش زیبایی شناختی: می‌توانیم به ویژگی‌هایی زیبایی، هماهنگی، فرم و دیگر ویژگی‌های زیبایی شناختی اثر به عنوان یک مؤلفه به رسمیت شناخته شده ی ارزش فرهنگی به آن اثر نگاه کنیم. می‌توان عناصر دیگری، متأثر از سبک، مد و سلیقه ی خوب یابد به قرائت زیبایی شناختی اثر اضافه کرد. ب) ارزش معنوی: این ارزش را می‌توان در یک زمینه مذهبی رسمی تفسیر کرد، چنان که گویی این اثر اهمیت فرهنگی خاصی برای اعضای یک دین، قبیله یا دیگر گروه بندی‌ های فرهنگی دارد ؛ این ارزش می‌تواند مبتنی بر اساس این جهانی (سکولار) باشد، یعنی به ویژگی‌های درونی مشترک در میان همه انسان ها اشاره کند. تأثیرات مفید ارزش معنوی (روحانی) عبارتند از : درک، روشنگری و بصیرت. ج) ارزش اجتماعی: ممکن است اثر حاصل معنای ارتباط با دیگران باشد و ممکن است به درک ماهیت جامعه ئی که در آن زندگی می‌کنیم و به حس هویت و جایگاه کمک کند. د) ارزش تاریخی: ممکن است یک مؤلفه مهم ارزش فرهنگی یک اثر هنری پیوندهای تاریخی آن باشد، چگونه این اثر شرایط زندگی در زمان آفرینش خود را بازتاب می‌دهد و چگونه از طریق ایجاد احساس پیوستگی با زمان گذشته، زمان حال را روشن می‌کند. هـ) ارزش نمادین: آثار هنری و دیگر ابژه‌های فرهنگی به عنوان گنجینه‌ها و حاملان معنا وجود دارند اگر قرائت یک نفر اثر هنری شامل استخراج معنا باشد، در این صورت ارزش نمادین اثر، ماهیت معنایی بیان شده به وسیله اثر و ارزش آن برای مصرف کننده را در بر می‌گیرد. و) ارزش اصالت: این ارزش به این امر واقع اشاره دارد که اثر همان اثر هنری واقعی، اصیل و منحصر بفردی است که باز می‌نمایاند. تردید چندانی در این باره وجود ندارد که اصالت و تمامیت یک اثر افزون بر دیگر منابع ارزش یاد شده از ارزش قابل تشخیص فی نفسه ای برخوردار است (تراسبی، 1382)