شبکه‌های اجتماعی، بستری برای حضور فعالان فرهنگی

به گزارش مطلع الفجر؛ مرتضی رستمی/ شبکه‎های اجتماعی، هسته‌ای پایدار و پوسته‌هایی منعطف و تغییرپذیر دارند. ذات تغییرناپذیر شبکه‌های اجتماعی، گفتن و شنیدن و دیدن است. اما چنان‌چه در گفتگوهایی رودررو، گفته‌ها و شنیده‌ها متفاوت است، در شبکه‌های مجازی اجتماعی نیز این‌گونه است. فرد با انتخاب یاران و دوستانش، گونه‌ گفتگو و دیدن را گزینش می‌کند. شبکه‌های اجتماعی با توسعه اینترنت و فراگیرشدن آن و پیشرفت گوشی‌های هوشمند و اتصال گوشی‌ها به اینترنت هر روز کاربران جدیدی را جذب می‌کند. می‌توان ادعا کرد که کاربران سال‌های نخست اینترنت، با توجه به محدودیت‌هایش، گروه‌های خاصی بودند. اما امروزه همه جامعه به اینترنت دسترسی دارند. این دسترسی فراگیر شبکه‌های اجتماعی را هر روز بیشتر شبیه به جامعه واقعی می‌کند.

طبعاً می‌توان نتیجه گرفت هر چه بیشتر شبکه‌های اجتماعی به جامعه بیرونی شباهت پیدا می‌کند، رفتارها و کنش‌هایش شبیه آن می‌شود. پاسخ درست و دقیق را باید در آمار میدانی جستجو کرد. اما می‌توان حدس زد که شبکه‌های اجتماعی بیشتر رنگ تفریحی و سرگرمی دارند. تعداد لایک‌های برگه‌های سرگرمی و دنبال کننده‌های کانال‌ها و صفحات بازیگران و فیلم‌ها و شوخی‌ها شاهدی بر این حدس است.

همه مخاطب هستند

اگر این پرسش پنج سال پیش یا ده سال پیش پرسیده می‌شد، پاسخی متفاوت داشت. امروزه اینترنت همه جا هست.من سال هشتاد برای اینکه اینترنت داشته باشم، باید مسافت زیادی را از این سوی شهر به آن سو می‌رفتم و در شرکتی برگه‌ای را پر می‌کردم و با ساعتی ۴۰۰ تومان اینترنت می‌خریدم، آن هم دایال‌آپ. اما اینک اینترنت ارزان و آسان است و البته فراگیر. به گمان من، مخاطب اینترنت الان همه هستند و اگر نباشد به زودی «همه» خواهد بود و اختصاص به گروه خاصی ندارد.

سرگرمی؟! برای چه کسانی؟

شکل و چگونگی شبکه اجتماعی را فرد می‌سازد. فرد است که می‌تواند لباس گفت‌وگوی علمی را بر تن شبکه اجتماعی بپوشاند و هم اوست که دوست دارد شبکه اجتماعی را به شکل یک بازی و سرگرمی نگاه کند.این اراده در خود شبکه اجتماعی شکل نمی‌گیرد؛ بلکه از سلیقه و روحیه فرد آغاز می‌شود. پاسخ این سؤال را باید در متن جامعه و زندگی بیرونی افراد جستجو کرد. همان انسان‌هایی که زندگی‌شان بیشتر رنگ بازی و تفریح دارد و سریال‌ها و فیلم‌های تلویزیون و ماهواره را بیشتر از کتاب دوست دارند، در اینترنت هم همان رفتار را تکرار خواهند کرد. البته این کلیت ندارد.

نمایش انسانی

شبکه‌های اجتماعی را کاربران می‌سازند، نه حاکمان و نه اندیشمندان. مطمئناً چه حاکمان و چه اندیشمندان در بنا و ساختن و ترویج یک امر، ملاحظات فراوانی را می‌بینند. یک اندیشمند جهات اخلاقی و اجتماعی را می‌بیند و محدودیت‌های آن را بر اساس مصلحت و مفسده اعمال می‌کند. اما کاربر نه آن نگاه کل‌نگر مصلحت‌سنج را دارد و نه آن را اعمال می‌کند. خطر از همین‌جا شروع می‌شود. شبکه‌های اجتماعی نمایش حاکمیت یا اندیشمندی نیست، نمایش انسان است.انسانی که خوب است، انسانی که بد است. ما در این اجتماع مجازی با «کل» مواجه نیستیم. با تک‌تک انسان‌های منفرد روبرو‌ییم. اما داستان کمی پیچیده‌تر از بیرون و خیابان است. انسان‌ها در اینجا به سادگی می‌توانند لباس دیگری بپوشند و چهره عوض کنند و شناخت انسان‌ها را سخت می‌کند. لزوماً ما با هویت واقعی افراد مواجه نیستیم. طغیان در لباس هویت جعلی بسیار ساده‌تر و آسان‌تر است.

فرصتی برای آگاهی بخشی

شبکه‌ اجتماعی یک رسانه است. ابزار ارتباط است و دربردارنده فرصت‌ها و تهدیدهای رسانه. اما رسانه‌ای که فردفرد انسان‌های یک جامعه آن را می‌سازند و از این جهت رسانه کنترل نشده است. این رها بودن شبکه‌های اجتماعی می‌تواند فرصت آگاهی‌های بیشتر را فراهم کند و می‌تواند بستری برای مفاسد اجتماعی باشد.

خصوصاً اینکه ارتباطات با کمترین هزینه و بسیار در دسترس است و هر فردی می‌تواند نقابی بر هویت اصلی خود بزند. اما از جهت آن که رسانه است و یک رسانه عام است، فرصتی مناسب برای آموزش و آگاهی‌بخشی و عرصه‌ای برای حضور فعالان فرهنگی است.

*کارشناس ارتباطات